منتظران

شاهنامه، قباله جاودانه زبان فارسی

جام جم آنلاین: شاهنامه فردوسی یکی از بزرگ‌ترین آثار حماسی جهان است که هر کس به تقلید از آن پرداخته هرگز در برتری نسبت به آن اثر بزرگ، موفق نبوده است.


ایران حدود صد سال از سال 40 قمری تا سال 132 قمری از طریق حکومت تفوق‌طلب و نژادپرست اموی تحقیر شد، از نیمه دوم قرن سوم حکومت‌های مستقل و نیمه‌مستقل ایرانی تشکیل شد و از اواخر قرن چهارم قمری حکومت غزنویان پدید آمد و حدود 2 قرن ادامه یافت.

فردوسی در دوره ترکان غزنوی شاهنامه را آغاز کرد. امویان و غزنویان نژادها و فرهنگ ایرانی را تحقیر کردند و فردوسی بزرگ کاری را شروع نمود تا تحقیر ایرانیان را جبران کند. فردوسی مسلمان و شیعه‌مذهب بود و چون به خرد و خردگرایی توجه بسیار داشت و آگاه از فلسفه و حکمت بود او را حکیم لقب داده‌اند.

یک بار زبان فارسی در برابر عربی از خود مقاومت نشان داد، اگر چه دانشمندان ایرانی صرف و نحو عربی را تدوین کردند اما عموم مردم ایران عرب‌زبان نشدند و در طول تاریخ اسلام، زبان فارسی زبان دوم اسلام تلقی شد.

ترکان غزنوی نیز به فارسی حساسیتی نداشتند و فردوسی بزرگ با تدوین شاهنامه هم تحقیرهای امویان را نسبت به مردم ایران به طور کامل جبران کرد و هم فرهنگ ایران را در برابر ترکان غزنوی مقاوم گردانید و به همه اقوام بیگانه نشان داد که ایران از اسطوره‌های نیرومند، تاریخی کهن و پهلوانانی بزرگ برخوردار بوده است.

دوران اسطوره‌ای، دوران پهلوانی و دوران تاریخی 3 دوره در تدوین ساختار شاهنامه به شمار می‌آیند.

فردوسی زبان فارسی را زنده کرد و مسلم است که شاهنامه بزرگ‌ترین سند یا قباله نابود نشدنی زبان فارسی است. اسطوره‌های آب و آتش و کشف خوراک و پوشاک و تشکیل تمدن در شاهنامه بیان شده است.

داستان خلقت نخستین انسان یعنی کیومرث بیان آن است که شاعر بزرگ توس علاقه داشت تا به طور کامل و افتخارآفرین به عنوان یک ایرانی مسلم، فلسفه عالم و آدم و آفرینش ماه و خورشید و آسمان و زمین را بیان کند و به اصطلاح چیزی را فروگذار نکند.

پس از اسطوره آفرینش عالم و آدم به داستان‌‌های حماسی و پهلوانی پرداخت و این که نیرومندترین انسان‌های جهان در این سرزمین پدید آمده‌‌اند.

جمشید را شاه پیامبر می‌داند که با راهنمایی اهورا مزدا اقوام آریایی را به سرزمین ایران آورد، اما وقتی جمشید خودستا می‌شود و از فرمان الهی سرمی‌پیچد، فردوسی او را ناسپاس معرفی می‌کند و باک ندارد در عین این که افتخارات سرزمین ایران را می‌سراید، نامردمی‌ها و نامردان و صفات بد را نیز تقبیح کند.

دیو و دیوان را تنها موجودات اهریمنی و با 2 شاخ زشت نمی‌شناسد بلکه مردم بد را دیو می‌شمارد، آنان که سپاس از یزدان ندارند:

تو مر دیو را مردم بدشناس/ کسی کو ندارد زیزدان سپاس

داد و دهش و ترویج عدالت آرمان فردوسی است و خدایش هزاران بار رحمت کناد جناب استاد دکتر شهیدی را که شاهنامه و نهج‌البلاغه را با هم تدریس می‌کرد و رگه‌های فکری مکتب علوی بلکه مکتب اصیل اسلام را در شاهنامه نشان می‌داد. عبادت، خردورزی، عدالت، رستاخیز، نبوت، خداشناسی و توحید و ... همه و همه از معارف مشترک نهج‌البلاغه و شاهنامه بود که مسلما فردوسی بزرگ با تعالیم الهی از طریق سخنان علی(ع) بهره‌مند شده بود و چنین سرود:

اگر دل نخواهی که باشد نژند / نخواهی که دائم بوی مستمند / به گفتار پیغمبرت راه جوی / دل از تیرگی‌ها بدین آب شوی ... / که من شهر علمم علی‌ام در است / درست این سخن گفت پیغمبر است/ گواهی دهم کاین سخن راز اوست / تو گویی دو گوشم بر آواز اوست / علی را چنین دان و دیگر همین/ که از او قوی شد بهر گونه دین
در داستان کشته شدن سهراب به دست رستم، سخن‌های فراوان گفته‌اند از جمله این که براساس نظرات فروید اتریشی و طرح عقده ادیپ، سهراب برای انتقام مادر خود تهمینه با رستم جنگید یا براساس تضاد دیالتیک که فیلسوف آلمانی مطرح کرده است، رستم ضد خود را از جانب خود پرورید یا این که کسانی جسارت کرد‌ه‌اند و رستم را فرزندکش قلمداد کرده‌اند در حالی که شاید بهترین تفسیر این باشد که رستم برای حفظ ملت و ملیت خود و دیگر ایرانیان حتی فرزند خود را فدا می‌کند و یادآور داستان ابراهیم و اسماعیل(ع) است.

فردوسی با سرودن شاهنامه،‌زبان فارسی و تاریخ ایران را احیا کرد و تمام اقوام پراکنده فارسی‌زبان را گرد یکدیگر آورد. شاهنامه در خارج از مرز و بوم ایران اثر بسیار داشته است، تا آنجا که من می‌دانم در شبه‌قاره هندوستان حدود 500 اثر به پیروی از شاهنامه سروده شده است. بیایید که با هم شاهنامه را بخوانیم.